راز آکوستیکی معماری اینکایی در کارپا اوآسی؛ چرا این سازه 600 ساله برای پژواک صدا ساخته شده بود؟
به گزارش مجله سفرنامه مالزی، در ارتفاعات آند، جایی میان سنگ های سرد و هوای رقیق پرو، بنایی سنگی وجود دارد که از دور شبیه یک تالار نیمه ساخته به نظر می رسد. سه دیوار دارد و یک سمت آن باز است؛ ساده، خاموش، اما عجیب. پژوهشگران اکنون باور دارند که این سکوت ظاهری، راز پنهانی در دل خود دارد: کارپا اوآسی (Carpa Uasi) احتمالاً برای بازتاب و تقویت صدا ساخته شده!
شش قرن پیش، وقتی امپراتوری اینکاها در اوج شکوه بود، این سازه با هدفی متفاوت از هر معبد یا اقامتگاه دیگر طراحی شد. برخلاف بناهای مذهبی یا نظامی، کارپا اوآسی ظاهراً برای گوش کردن ساخته شده بود، نه برای تماشا. پژوهش تازهٔ دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس (UCLA) نشان می دهد که این بنا بخشی از سنت درخشان مهندسی صوتی اینکاها بوده است؛ فرهنگی که صدا را نه صرفاً ابزار، بلکه پدیده ای مقدس می دانست.
بازمانده ای از قرن پانزدهم با هدفی شگفت انگیز
کارپا اوآسی که در شهر باستانی Huaytará در جنوب پرو نهاده شده است، بنایی است که تا به امروز تنها نمونهٔ شناخته شده از نوع خود محسوب می شود. نام آن در زبان کِچوا به معنای خانهٔ چادری است؛ اشاره ای به ساختار باز و بدون سقف کامل آن.
پژوهشگران UCLA به رهبری استلا نِیر (Stella Nair)، استاد تاریخ هنر و معماری آند، دریافته اند که طراحی نامعمول این ساختمان احتمالاً برای تقویت فرکانس های پایین مانند صدای طبل ها صورت گرفته است. چنین طبل هایی در زمان جنگ یا آیین های مذهبی به کار می رفتند و می توانستند شروع یا خاتمه یک نبرد را از کیلومترها دورتر اعلام نمایند.
نِیر در بیانیه ای شرح می دهد: ما در حال آنالیز این احتمال هستیم که کارپا اوآسی طوری طراحی شده باشد که صداهای بم را بدون پژواک اضافه تقویت کند. با این پژوهش برای نخستین بار می توانیم بفهمیم اینکاها در معماری خود چه ارزش صوتی قائل بوده اند.
وقتی کلیسا روی صدای گذشته ساخته شد
پس از اشغال سرزمین های اینکاها به دست اسپانیایی ها، کارپا اوآسی به عنوان زیربنای یک کلیسای استعماری مورد استفاده نهاده شد. کلیسای سن خوان باو تیستا (San Juan Bautista) اکنون روی همان پایه های باستانی ایستاده است. اما با وجود این تغییرات، بخش زیرین ساختمان هنوز شامل همان دیوارهای سنگی سه گانهٔ اینکایی است.
تیم UCLA با یاری نقشه های دستی، اسکن های سه بعدی و بازسازی دیجیتال، شکل اولیهٔ بنا را بازسازی نموده است تا دریابد صدا چگونه از دهانهٔ باز آن عبور می نموده و در دره پخش می شده است. به گفتهٔ نِیر، تمرکز بر صدا در معماری اینکاها به اندازهٔ سنگ تراشی های دقیقشان اهمیت داشته است. او می گوید: بیشتر مردم از مهارت خارق العادهٔ اینکاها در سنگ تراشی شگفت زده می شوند، اما این فقط سطح ماجراست. آنها با چیزهای ناپایدار و گذرا کار می کردند، چیزهایی مانند صدا، باد و نور.
صدایی که ارزش ناپایداری داشت
به باور نِیر و همکارانش، معماران اینکایی گاهی در پایداری سازه ها حساسیت به خرج نمی دادند تا در عوض اثر صوتی مطلوب تری به دست آورند. کارپا اوآسی در شکل اولیهٔ خود اندکی ناپایدار بوده است، اما این ناپایداری هدفمند بوده تا به انعکاس بهتر امواج صوتی یاری کند.
این نگاه، تصویری متفاوت از تمدنی به ظاهر سنگی و سخت گیر ارائه می دهد. در فرهنگی که معماری اش اغلب به دقت هندسی و تقارن شناخته می شود، پذیرفتن ناپایداری برای دست یابی به تجربهٔ شنیداری، نشان از درک عمیق و شاعرانهٔ اینکاها از دنیا دارد.
پژوهش کنونی نتیجهٔ همکاری میان رشته ای میان متخصصان باستان شناسی، موسیقی شناسی و معماری است و حتی کشیش فعلی کلیسای سن خوان باو تیستا نیز در آن مشارکت دارد.
میراث شنیداری آند؛ از گذشته تا امروز
نِیر در حال نگارش سومین کتاب خود دربارهٔ معماری آندی است و می گوید یافته های اخیر نشان می دهد که صدا از نخستین شهرهای باستانی تا دوران اینکاها نقشی بنیادی در طراحی شهری و آیینی داشته است. او تأکید می نماید: ما در حال کشف سنتی بسیار کهن از مهندسی آوایی (Sonic Engineering) هستیم که هزاران سال پیش شروع شده است. اینکاها تنها بخشی از این زنجیرهٔ بلند از معماران شنیداری بودند.
به عبارتی، کارپا اوآسی نه فقط یک ساختمان، بلکه پژواکی از فلسفه ای است که در آن، صدا بخشی از معماری بوده است؛ یادگاری از فرهنگی که دنیا را با گوش هم حس می کرد، و فقط با چشم نمی دید.
خلاصه
پژوهش تازه دانشگاه UCLA نشان داده که سازهٔ باستانی کارپا اوآسی در پرو با هدف تقویت صداهای بم مانند طبل طراحی شده است. این بنا، که امروز پایهٔ یک کلیسای استعماری است، نمونه ای نادر از مهندسی آوایی اینکایی محسوب می شود. نتایج نشان می دهد که معماران اینکاها صدا را عنصر مقدس معماری می دانستند و حتی در پایداری سازه برای دستیابی به جلوهٔ صوتی مطلوب مصالحه می کردند.
❓ پرسش های پرتکرار (FAQ)
1. کارپا اوآسی چیست و در کجا نهاده شده است؟
کارپا اوآسی بنایی باستانی در شهر Huaytará در جنوب پرو است که به قرن پانزدهم میلادی بازمی شود و بخشی از امپراتوری اینکاها بوده است.
2. چرا این بنا از نظر صوتی منحصربه فرد است؟
طراحی سه دیواره و دهانهٔ باز آن باعث می شده صداهای بم مانند طبل با کمترین پژواک تقویت شوند و از دهانه خارج گردند.
3. چه کسانی در پژوهش تازه شرکت دارند؟
پژوهش به وسیله تیمی از دانشگاه UCLA به سرپرستی استلا نِیر انجام می شود و شامل باستان شناسان، متخصصان موسیقی و حتی کشیش کلیسای کنونی است.
4. آیا بنا هنوز وجود دارد؟
بله. بخش زیرین آن به عنوان پایهٔ کلیسای سن خوان باو تیستا حفظ شده و قابل بازدید است.
5. اهمیت این کشف در چیست؟
این پژوهش نشان می دهد اینکاها علاوه بر مهارت سنگ تراشی، درک عمیقی از آکوستیک و طراحی صوتی داشته اند و صدا را بخش مهمی از هویت فرهنگی و آیینی خود می دانستند.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران