رمزگشایی از رای تاریخی چین در شورای حکام - مجله سفرنامه مالزی

با ما همراه باشید و با تور چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

این رفتار چین را شاید بتوان یک رفتار بی سابقه در بحبوحه اختلافات پکن و واشنگتن قلمداد کرد. همچنین چین مخالفت خود را با کوشش های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت که تا چند ماه دیگر به انتها می رسد اعلام نموده است.

پیش از تصویب قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) در نشست شورای حکام، دفتر نمایندگی چین در سازمان های بین المللی مستقر در وین با صدور بیانیه ای از تصویب قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپا علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی عمیقا ابراز تاسف کرد و هشدار داد که این اقدام اجرای برجام را به خطر می اندازد. وانگ کان، نماینده دائم جمهوری خلق چین در سازمان های بین المللی مستقر در وین روز پنج شنبه 29 خردادماه در نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی برای آنالیز قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی (انگلیس، آلمان، فرانسه) علیه ایران، تاکید نمود که تصویب این قطعنامه عواقب بسیار نامطلوبی خواهد داشت.

درواقع به دنبال مخالفت علنی چین با صدور هرگونه قطعنامه ای علیه ایران از سوی شورای حکام آژانس، این شورا به ناچار پس از چهار روز جلسه مجازی که به وسیله ویدئوکنفرانس برگزار گردید، برای تصمیم گیری و رای گیری درباره این قطعنامه درخواست جلسه حضوری در روز آدینه 30 خرداد ماه را کرد.

از آخرین باری که شورای حکام قطعنامه انتقادی علیه ایران صادر نموده، هشت سال می گذرد. این قطعنامه ها قبل از برجام نقش مهمی در تصویب قطعنامه های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران داشتند. این قطعنامه که اولین قطعنامه آژانس علیه ایران از سال 2012 به این سو است، با مخالفت چین و روسیه روبرو شد، اما 25 عضو این نهاد وابسته به سازمان ملل آن را تایید کردند. هفت عضو شامل آفریقای جنوبی، هند، پاکستان، تایلند، مغولستان، نیجر و جمهوری آذربایجان، اما به این قطعنامه رای ممتنع دادند. اروگوئه نیز غایب بود.

واکنش چین به تمدید تحریم تسلیحاتی

از سوی دیگر در شرایطی که در ادامه کوشش های آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران بعد از اکتبر 2020 (مهرماه 99)، بعضی دیپلمات ها تصریح کردند که ایالات متحده پیش نویس قطعنامه ای را با اعضای شورای امنیت سازمان ملل به اشتراک گذاشته است به امید آنکه به وسیله آن به طور نامحدود تحریم های تسلیحاتی ایران را تمدید کند، پایگاه اینترنتی بلومبرگ تحلیل کرد: پیشنهاد روز دوشنبه آمریکا درحالی مطرح شد که روسیه و چین، دو عضو دارای حق وتوی شورای امنیت، از قبل اعلام کردند با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران موافقت نخواهند کرد، زیرا آن ها دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا را به علت خروج یک جانبه از توافق هسته ای ملامت می نمایند.

دیپلمات ها پیش بینی می نمایند در چند ماه آینده در این خصوص در شورای امنیت کشمکش وجود داشته باشد، زیرا آمریکا تهدید نموده است در صورتی که این قطعنامه تصویب نگردد، بند بازگشت سریع تحریم ها [مکانیزم ماشه]در توافق 2015 را فعال خواهد نمود که موجب وضع مجدد همه تحریم های سازمان ملل علیه تهران می گردد.

پیش تر هیات نمایندگی چین در سازمان ملل در نخستین واکنش توییتری به این خواسته آمریکا تاکید نموده بود که آمریکا برای طولانی تر کردن تحریم های تسلیحاتی علیه ایران یا فعال کردن مکانیزم ماشه هیچ حقی ندارد و تنها راه صحیح پیش رو حفظ برنامه جامع اقدام مشترک است.

آیا پکن از حق وتو استفاده می نماید؟

درخصوص این مساله که آیا چین در صورت ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت از حق وتوی خود استفاده خواهد نمود یا خیر هنوز نمی توان با قطعیت سخن گفت. با گذشت نیم قرن از عضویت جمهوری چین (1971-1946) و پس از آن جمهوری خلق چین (1971 تا حال حاضر) در شورای امنیت، این کشور در مقایسه با دیگر اعضای دائم (آمریکا، بریتانیا، فرانسه و روسیه)، به طور سنتی کمتر از وتو استفاده می نماید. چین تا به امروز 16 بار از وتو استفاده نموده که اغلب آن ها (9 رای وتو) مربوط به دهه اخیر و با بالا دریافت تنش ها در سوریه (از سال 2011) است.

همچنین پکن قبل از امضای برجام به 6 قطعنامه شورای امنیت علیه ایران رای مثبت داد، اما امروز شرایط تغییر نموده است. در مقام مقایسه می توان گفت دست کم تا امروز مساله ایران به اندازه ای برای چین یک اولویت استراتژیک نبوده که بخواهد مانع تصویب قطعنامه ها گردد. قطعنامه احتمالی آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران نیازمند دست کم 9 رای مثبت بدون رای منفی 5 عضو دائم این شورا یعنی روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آمریکا است.

تاثیر واشنگتن بر مناسبات تهران-پکن

در عین حال یکی از فاکتور هایی که شاید منجر به نزدیکی بیشتر تهران و پکن در مقطع فعلی شده و امید ها را نسبت به رای منفی چین در شورای امنیت افزایش می دهد، تشدید تنش ها بین چین و آمریکا است. امروز دعوای آمریکا و چین دیگر تنها حوزه های تجاری و مالی را دربرنمی گیرد بلکه پس از شیوع ویروس کرونا دعوای سیاسی میان دو کشور نیز شدت گرفته است. درواقع آمریکا فشار های خود را بر چین افزایش داده و کوشش می نماید تا این کشور را مسوول شیوع ویروس کرونا معرفی کند و از متحدانش نیز برای همکاری دعوت نموده است، اما چین کماکان تاکید دارد که منشأ ویروس را دانشمندان باید پیدا نمایند.

از سوی دیگر اخیرا شاهد افزایش تحرکات نظامی آمریکا در اطراف چین هستیم و واشنگتن تعداد ناو های خود را در تنگه تایوان در دریای چین جنوبی افزایش داده است. در این راستا باید توجه داشت که پیش بینی شده تا سال 2030 میلادی، چین تبدیل به نخستین قدرت مالی دنیا گردد، بنابراین چینی ها همزمان با افزایش قدرت مالی و تجاری خود، به همان سرعت درحال افزایش توانمندی نظامی و توسعه نیرو های مسلح خود هستند و اکنون پکن بعد از واشنگتن دارای دومین بودجه نظامی در دنیا است. دررابطه با چرایی این اقدام ایالات متحده باید گفت از دیدگاه استراتژیست های پنتاگون، مقابله با افزایش تهدیدات نظامی چین به ویژه در دریای چین جنوبی در تنگه تایوان و به طور کلی در منطقه آسیا و اقیانوسیه اولویت بالایی دارد.

اهمیت رای چین در شورای امنیت

محسن شریعتی نیا، استاد دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس مسائل چین در پاسخ به سوالی درباره قطعنامه اخیر شورای حکام علیه ایران گفت که این قطعنامه از اهمیت زیادی برخوردار نیست؛ چرا که در این قطعنامه گفته شده که ایران باید همکاری بیشتری با آژانس بین المللی انرژی هسته ای داشته باشد و اجازه بازرسی بعضی از سایت های درخواستی را به بازرسان بدهد، اما این قطعنامه هنوز رابطه ایران و آژانس را دچار بحران ننموده است.

وی با اشاره به اهمیت رای منفی چین به این قطعنامه، ادامه داد: تن ها با توجه به این رای نمی توان این گونه تفسیر کرد که اتفاق بزرگی در روابط تهران و پکن اتفاق افتاده است. البته شریعتی نیا در ارزیابی روابط فعلی تهران-پکن و نقش واشنگتن شرح داد: رابطه ایران و چین درحال گسترش است که این مساله به شدت متاثر از افزایش تنش ها بین پکن و واشنگتن است. درواقع اساسا از سال 1971 که ایران با چین رابطه برقرار کرد و حتی پیش از آن یعنی 1949 که چین کمونیست شکل گرفت، ایران به خاطر آمریکا این کشور را به رسمیت نشناخت درحالی که ایران با چین هیچ مسئله ای نداشت؛ بنابراین از ابتدا روابط چین، آمریکا و ایران متاثر از روابط دو جانبه این کشور ها بوده است و امروز هم نقش آمریکا در رابطه با مناسبات تهران-پکن یک نقش کلیدی است.

همچنین با توجه به اینکه تا چند ماه دیگر قرار است آمریکا احتمالا قطعنامه ای را با هدف تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به شورای امنیت ارائه کند، شریعتی نیا تاکید نمود: اقدام چین در شورای امنیت درخصوص قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بسیار مهم است. زیرا آن قطعنامه بسیار کلیدی تر است.

وی با اشاره به اینکه چین موضع گیری رسمی در این خصوص نداشته و فعلا یک بیانیه داده و مخالفت نموده است، ادامه داد: دو سناریو مطرح است یا پکن قطعنامه مذکور را وتو می نماید یا پیشنهاد اروپایی ها مبنی بر تمدید تحریم ها برای یک سال و تا تعیین شدن نتیجه انتخابات آمریکا را می پذیرد تا مکانیزم ماشه فعال نگردد.

استاد دانشگاه شهید بهشتی تاکید نمود زمانی که این قطعنامه در دستورکار شورای امنیت قرار بگیرد، رای چین از اهمیت بسزایی برخوردار می گردد. زیرا این فرآیند بسیار پیچیده است و می تواند به لحاظ نظری به فروپاشی برجام منجر گردد. البته وی همزمان گفت که به این سادگی پرونده ایران بار دیگر به شورای امنیت نخواهد رفت، اما اگر پرونده ایران درباره تمدید تحریم تسلیحاتی به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده گردد از آنجا که این موضوع می تواند به فروپاشی برجام منجر گردد، رای اعضای دائم شورای امنیت بسیار اهمیت دارد.

در نهایت شریعتی نیا در پاسخ به اینکه واکنش احتمالی چین به قطعنامه شورای امنیت چیست و آیا آن را وتو خواهد نمود یا خیر، گفت: اگر آمریکا بخواهد این پرونده را ارجاع دهد به بعد از انتخابات آمریکا موکول خواهد شد، به همین دلیل از هم اکنون نمی توان موضع چین را پیش بینی کرد. زیرا این موضع گیری بستگی به آن دارد که چه کسی در آمریکا رئیس جمهور گردد و سطح تنش بین دو کشور چه سمت و سویی به خود بگیرد. حتی ممکن است در دوره بعد اگر دوباره ترامپ رای بیاورد، ایران با دولت دونالد ترامپ به یک توافقی دست پیدا کند و نمی توان با قاطعیت گفت که رفتار تهران هیچ تغییری نخواهد نمود.

ایران در حال تبدیل شدن به متحد استراتژیک چین است

همچنین رحمان قهرمانپور، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک درباره مناسبات تهران و چین می گوید: امضای سند قرارداد همکاری 25 ساله ایران و چین در هیات دولت نشان می دهد ایران در حال تبدیل شدن به یک متحد استراتژیک چین است. وی در پاسخ به دنیای اقتصاد ادامه داد: تصویب سند همکاری استراتژیک 25 ساله میان ایران و چین در هیات دولت نشان داد به هر حال این اقدام پکن متاثر از مصاحبه هایی بود که پیش از برگزاری جلسه شورای حکام بین ایران و چین در این خصوص اجرا شده بود. البته این نافی تاثیرگذاری اقدامات ترامپ بر رفتار چین نیست.

به گفته قهرمانپور این رفتار های اخیر چین دو دلیل دارد: نخست اینکه چین در طولانی مدت به این می اندیشد که بعد از کاهش حضور آمریکا در خاورمیانه بتواند با بازیگران مهم این منطقه از جمله ایران روابط نزدیکی داشته باشد. البته پکن با بسیاری از کشور ها از جمله مصر، امارات، کویت و جیبوتی روابط نزدیکی دارد و به نظر می رسد که چین در حال تکمیل پازل حضور خود در مناطق مختلف دنیا از جمله خاورمیانه در صورت کاهش حضور آمریکا است. دیگر اینکه نوع برخورد ترامپ با دولت پکن نیز مزید بر علت است و فشار های ایالات متحده باعث تسریع این نوع رفتار در سیاست خارجی چین شده است.

البته وی معتقد است هنوز زود است بگوییم چین می خواهد در خاورمیانه حضور نظامی و سیاسی داشته باشد و فعلا بیشتر از زاویه اقتصاد ورود نموده است. این کارشناس مسائل استراتژیک در خصوص اینکه ممکن است چین در شورای امنیت قطعنامه علیه ایران را وتو کند یا خیر نیز گفت: با توجه به رفتاری که این کشور در شورای حکام داشت این احتمال می رود که چین در شورای امنیت نیز قطعنامه علیه ایران را وتو کند.