حمام روستای پرور، اثری تاریخی با پلان کوهستانی در خطه کویر - مجله سفرنامه مالزی

در منطقه شمالی روستای پرور، جنب رودخانه، حمامی با پلان کوهستانی واقع شده است که مردم محلی نام روستا را بر آن نهاده اند.

مساحت حمام تاریخی روستای پرور در حدود 185 متر مربع است. فضای درونی آن شامل رختکن، یک دالان برای ورود به فضای حمام، خزینه آبگرم، فضای اصلی حمام و آتشخانه همراه با فضاهای جانبی فراوان است.

عمده مصالح معماری به کار رفته در آن قلوه سنگ و لاشه سنگ همراه با ملات و ساروج گچ است و سقف آن گنبدی و فضای درونی دارای طاق ها و طاق نماهایی زیبا است.

این اثر در جوار رودخانه پرور احداث شده که آب آن از سد شهید رجایی سرچشمه می گیرد. آب مورد نیاز حمام از گرم چشمه که در بخش جنوب شرقی بنا واقع شده است به داخل هدایت می شده که متاسفانه در حال حاضر خشک شده است.

حمامی تاریخی با پلان کوهستانی

این حمام در استان سمنان جزء معدود بناهای با پلان کوهستانی و از معتبرترین بناهای منطقه البرز است. به علت سردسیر بودن منطقه در ورودی حمام در جهتی است که آفتاب طلوع می کند.

دالان های پرپیچ و خم و طولانی این حمام از اتلاف گرما جلوگیری می کند. همچنین گرمای قسمت آتشخانه (در اصطلاح محلی تونی) که همان انبار هیزم برای گرم کردن حمام و خزینه بوده است، از طریق کانال هایی به کف و جداره حمام منتقل و باعث گرم شدن کل فضای حمام می شده است.

خروجی این کانال ها نیز از طریق سه دودکش از سه ضلع بنا خارج می شده است. آب مورد نیاز حمام ابتدا از گرم چشمه وارد خزینه آب سرد شده و از طریق کانال کوچکی به میزان نیاز وارد خزینه آب گرم می شده و مورد استفاده قرار می گرفته است. کف خزینه آب گرم نیز تشت بزرگ مسی (در اصطلاح محلی گُلخِن) قرار داشته که برای گرم کردن خزینه و انتقال گرما به کف و جداره های حمام مورد استفاده قرار می گرفته است که متاسفانه در سالیان اخیر به سرقت رفته است.

این حمام دارای پنج نورگیر بزرگ بوده که در رختکن، فضای اصلی حمام، خزینه آب گرم، خزینه آب سرد و آتشخانه قرار گرفته است. بیشترین ارتفاع حمام از کف مربوط به رختکن بوده که در حدود 3,8 متر است. این حمام در یک منطقه کوهستانی واقع شده که در نگاه اول انسان متوجه وجود این اثر نمی شود. راه دسترسی آن نیز 3.10 متر پایین تر از سطح زمین است.

پلان کوهستانی و منحصر به فرد آن، تعبیه کانال هایی برای گرم کردن کل فضای حمام، ساخت حمام به فاصله حدود 3,8 متری از سطح زمین، وجود خزینه های آب سرد و آب گرم، دالان های پرپیچ و خم و طولانی برای جلوگیری از اتلاف گرما از ویژگی های خاص اثر است.

نگاهی به تاریخچه حمام پرور

در مورد تاریخچه حمام روستای پرور بررسی دو کتاب تاریخی بسیاری از ابهامات را حل می کند. در صفحه 59 کتاب شجره الامجاد فی تاریخ میرعماد که به قلم سید حسین بنافی گردآوری شده و صفحه 8 جلد دوم کتاب تاریخ مازندران نوشته اسمعیل مهجوری آمده است که: سید تاج الدین و برادرش پسران سید جبرئیل اگرچه سادات میرعماد همانند مرعشیان شیعه دوازده امامی بودند ولی گاهی مقتضیات زمان ایشان را اجازه استتار می داد و در بهار یک سال که شاهرخ شاه (پسر تیمور گورخانی) برای تادیب (تنبیه) سلطان محمدمیرزا از سمرقند روانه عراق شده بود از راه سلطان میدان (دشت قبل فولادمحله) آمد و در پیرامون دهکده پرور دودانگه (منطقه ساری) پیاده شد.

از قضای اتفاق چند تن از سرهنگانش به گرمابه پرور رفتند و در خزانه آب گرم کسانی را دیدند که غسل می نمایند. چون رفتارشان خلاف مذاهب اهل تسنن بود چگونگی را به شاهرخ گزارش دادند. پادشاه سید تاج الدین و برادرش که گویا سیدمعزالدین نام داشت احضار کرد و پس از بازجوئی آن دو نفر را برای تعلیم فقه به هرات فرستاد. در آن مسافرت اجباری چندین نفر از خویشاوندان و یاران هیکوئی با سید تاج الدین همراه شدند. در سال سوم یا چهارم توقفشان شهر هرات دچار قحط و غلا گشت چندانکه سر یک الاغ به یکصد شاهی فروخته می شد. سیدان مزبور بعد از چند سال با اجازه بانو گوهرشاد (همسر شاهرخ شاه) بسوی خانه برگشتند. سادات و گرویدگانشان پس از آگاه شدن برای پیشواز از دامغان بیرون رفته، سید تاج الدین و همراهان او را با احترام و شکوه به شهر بردند. سید پس از رسیدن به وطن خویش چون املاک خود و یا قسمتی از آن را در تصرف سید رضی الدین (پسر عموی سید تاج الدین) دید در صدد مطالبه برآمد و کارشان به جنگ کشید. از طرفین عده ای کشته شدند. خاتمه سید محمد مرعشی فرمانروای مازندران به میانجی برخاسته املاک و درآمد چند ساله سید تاج الدین را به او پس داد.

پس می توان نتیجه گرفت به طور حتم تاریخچه این حمام تاریخی حداقل مربوط به دوره ایلخانیان است. این اثر زیبا و تاریخی به شماره 111 در تاریخ 30 اردیبهشت امسال در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.