آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی - مجله سفرنامه مالزی

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - موسیقی سنتی یا کلاسیک هر کشوری بر گرفته از سنت ها و فرهنگ های آن قوم و ملت است. تسلط بر این نوع موسیقی و شناخت آن نیازمند آشنا بودن با قوانین و اصول مجموعه ای است که آن را ردیف موسیقی سنتی می نامند. در ادامه بیشتر با موسیقی سنتی ایران که همان موسیقی دستگاهی است آشنا می شویم.

تاریخچه ای از موسیقی سنتی ایران

با نگاهی بر نقاشی ها و کنده کاری ها و آثار به جا مانده از چندین هزار سال پیش گروهی از نوازندگان را مشاهده خواهیم کرد که در بزمی دور هم نشسته اند و هر کدام ساز هایی مثل چنگ، تمبک، نی و ... را در دست داشته و مشغول نواختن هستند و یک نفر هم مشغول به خواندن آواز است. از این نمونه اسناد و آثار ها در سراسر جهان و در همه شهر ها دیده شده و می توان به این نتیجه رسید که موسیقی اصیل یا موسیقی سنتی ایرانی قدمتی دیرینه و گستردگی فراوانی دارد. از نوازندگان ایران باستان می توان از باربد و نکیسا و رامتین نام برد. موسیقی ایرانی که اکنون با آن سر و کار داریم همان موسیقی است که از زمان های خیلی دور مثل دوره قاجار تا به امروز سینه به سینه در بین ایرانیان رایج بوده و منتقل شده است.

موسیقی که امروزه در محیط های آکادمیک یا غیر آکادمیک در دسترس است شکل دلنشین و قابل فهم تر همان موسیقی قدیم است که علاوه بر ایران بخش بزرگی از آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان هم از آن تاثیر دریافتد. همچنین با نگاهی به کتاب فلاسفه و دانشمندان قرن چهار تا نه هجری قمری متوجه خواهیم شد که موسیقی در این دوران اهمیت خاصی داشته به طوری که کسانی، چون ابو نصر فارابی، بو علی سینا، صفی الدین ارموی، قطب الدین شیرازی، عبدالقادر مراغی و... در کتاب های خود از موسیقی و اهمیت آن سخن گفته اند.

موسیقی سنتی این دوره

موسیقی که این روز ها آن را موسیقی سنتی می نامند، همان موسیقی دستگاهی است. واژه دستگاه از دوران قاجار به بعد مرسوم شد. پس از آن نوازنده ها و موزیسین های آن دوره به منظور داشتن یک مجموعه منظم جهت آموزش، ردیف موسیقی ایرانی را شکل دادند.

یکی از نوازندگان چیره دست دربار ناصرالدین شاه قاجار به نام علی اکبر خان فراهانی به خاطر علاقه ی زیادی که به موسیقی ایرانی داشت، موسیقی سنتی ایرانی را طبقه بندی کرد. سپس نتیجه این طبقه بندی را به دو فرزندش به نام های میرزاعبدالله و آقا حسینقلی انتقال داد. میرزاعبدالله و آقا حسینقلی از نوازندگان خوب تار آن دوره بودند که تحت تاثیر پدرشان (علی اکبر خان فراهانی) اقدام به تالیف و تدوین ردیف کردند، تا مجموعه ای منظم جهت آموزش در اختیار داشته باشند.

میرزا عبدالله با ردیفش را به شاگردان زیادی تعلیم داد. او با این کار باعث شد میراث هنری دوران قبل از قاجار تا به امروز زنده نگه داشته شود. به طوری که اکنون ردیف میرزاعبدالله مهم ترین ردیف موسیقی سنتی ایرانی محسوب می شود. در همین دوره عبدالله دوامی از شاگردان میرزاعبدالله و حسینقلی، با توجه به مطالبی که از میرزاعبدالله و حسینقلی آموخته بود و قطعاتی که از نقاط مختلف شنیده بود ردیفی را برای تدریس آواز سنتی ایرانی گردآوری کرد.

ردیف موسیقی سنتی ایران

ردیف در نظام دستگاهی موسیقی سنتی ایرانی شامل هفت دستگاه با نام های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز با نام های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان است. آواز های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی به دلیل یکسان بودن کوک آن ها با دستگاه شور از متعلقات دستگاه شور و آواز اصفهان نیز به خاطر یکسان بودن کوک آن با دستگاه همایون از متعلقات دستگاه همایون محسوب می شود.

دستگاه از دو کلمه دست و گاه تشکیل شده است. گاه به معنای پرده ساز است و دستگاه یعنی چگونگی قرار دریافت انگشتان دست بر روی پرده های ساز که در هر قطعه یا آهنگ یا نغمه شکل خاص خود را دارد. تفاوتی که آواز با دستگاه دارد در تعداد گوشه هاست به گونه ای که تعداد گوشه های دستگاه بیشتر از آواز است. مجموعه هفت دستگاه و پنج آواز روی هم حدود 200 تا 400 گوشه دارد.

هر کدام از این آواز ها و دستگاه ها خود شامل چندین گوشه هستند که در ویژگی های ملودیک و ساختاری با هم مشابه اند. به عبارت دیگر گوشه هایی که دارای حالت ها، ویژگی های ساختاری و ملودیک و ... مشابه هستند را در یک آواز یا دستگاه جای می دهند و مجموعه دستگاه ها و آواز ها را ردیف می نامند.

بیشتر بدانید:معرفی دستگاه ها و گوشه های موسیقی ایرانی

نام ردیف های پرکاربرد موسیقی سنتی ایرانی

ردیف های آوازی

ردیف عبدالله دوامی، ردیف سید حسین طاهرزاده، ردیف محمود کریمی، ردیف سعید هرمزی، ردیف مرتضی نی داوود، ردیف ادیب خوانساری، ردیف آوازی زنده یاد نورالدین رضوی سروستانی با تار داریوش طلایی، ردیف آوازی محمدرضا شجریان، ردیف آوازی موسیقی ایرانی هوشمند عقیلی، ردیف آوازی موسیقی ایرانی ابراهیم بوذری، ردیف آوازی استاد اسماعیل مهرتاش، ردیف آوازی حاتم عسگری فراهانی و ....

ردیف های سازی

از ردیف های پرکاربرد آوازی می توان به ردیف میرزا عبدالله، ردیف آقاحسینقلی، ردیف ابوالحسن صبا، ردیف عالی علی اکبر شهنازی و ردیف موسی معروفی اشاره کرد.

• در مجموعه هر دو ردیف، ردیف های میرزا عبدالله، صبا، شهنازی و دوامی بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.

برای آشنایی بیشتر با ردیف موسیقی ایرانی مقاله ردیف موسیقی ایرانی چیست؟ را مطالعه کنید و اگر سوال یا نظری دارید در بخش نظرات آن را با ما در میان بگذارید.

منبع: setare.com