زهکش ها؛ نجات بخش زمین های شور کشور - مجله سفرنامه مالزی

به گزارش خبرنگاران از گرگان، گلستان در نوار شمالی کشور و در دامنه جنوبی البرز نهاده شده است، اگر کمی از دامنه البرز و از جلگه و دشت های حاصلخیز آن در جنوب گلستان دور شویم در شمال استان به منطقه نیمه بیابانی می رسیم که شوری خاک، حاصلخیزی آن را کاهش داده است.

در شمال و غرب استان منطقه ای با شیب کم همراه با خاک ریزدانه و زهکش های طبیعی که همان رودخانه ها هستند باعث شده اتفاقاتی نظیر ماندابی شدن اراضی رخ دهد.

یعنی زمانی که سیلاب رخ می دهد مدت زیادی آب در این منطقه ها باقی بماند و دفع نشود، چون آب باقی می ماند تبخیر زیاد می شود و بعضی اراضی شور و نمکی میشود و قدرت زمین را برای پرورش گیاه کاهش می دهد، از این رو برای بازگشت رونق کشاورزی به این زمین ها باید آن ها را از وجود آب های شور خلاص کرد.

به خارج کردن آب و نمک های قابل حل از سطح و زیر سطح مزرعه برای تسهیل رشد گیاه زهکشی می گویند و چند سالی است که به گفته مسئولان طرح زهکشی اراضی گلستان بزرگترین طرح زهکشی در کشور به وسعت 280 هزار هکتار در حال اجرا است.

رامین رحمانی مدرس دانشگاه در این باره گفت: شوری جزئی از ترکیبات ذاتی این خاک ها هست و هرگز به طور کامل از بین نخواهد رفت بلکه زهکشی می تواند اثرات شوری را که برای گیاهان سم تلقی می شود کاهش دهد و قابلیت زراعی را بالا ببرد.

رحمانی ادامه داد: در تکمیل این روش می شود از روش های بیولوژیکی مانند کاشت گیاهان شور رُست یعنی گیاهانی که در شرایط آب و خاک شور به رویش ادامه دهند به عنوان مکمل استفاده کرد.

او اضافه کرد: تحقیقات هم این نکته را ثابت نموده است که موثر ترین و سریعترین روش، روشی است که با تخلیه آب همراه است یعنی هم آب و هم نمک را از زمین خارج می نماید و اگر این زهکش ها نباشد هر سال به شوری سطحی و درون خاک اضافه خواهد شد.

رحمانی در رابطه با مزایای اجرای این طرح گفت: آب های سطحی وقتی تبخیر می شود آب می رود و نمک باقی می ماند و تجمع نمک در طولانی مدت می تواند زمین را از حالت قابل کشت بودن خارج کند، این اولین خاصیتی است که زهکشی مانع از آن می شود.

او اضافه کرد: آب در دل خاک جمع می شود و وقتی این اتفاق می افتد اکسیژنی باقی نمی ماند و زمانی که گیاه می خواهد به وسیله ریشه از خاک تنفس کند اکسیژنی وجود ندارد، اما با زهکشی تنفس ریشه برقرار می شود.

رحمانی ادامه داد: سومین نکته مثبت این است که همراه آبی که به صورت زه آب خارج می شود نمک هم آرام آرام خارج می شود و غلظت شوری که مانع جذب بسیاری از عناصر غذایی که برای رشد گیاه مورد استفاده قرار می گیرد آن هم به وسیله زهکش خارج می شود.

ایمانی دبیر خانه کشاورز گفت: یکی از مسائلی که در گلستان وجود دارد این است که بیشتر اراضی دو بار در طول سال زیر کشت محصولات می رود و فرصت مناسبی برای اجرای زهکشی در اراضی بالا دست ما وجود ندارد که این امر می طلبد با برنامه ریزی درست و خوب بتوانیم با فرصت هایی که به وجود می آید سریعا اقدام کنیم که فراوری و کشاورز ضرر نبینند.

ایمانی ادامه داد: اگر این زمین ها یک سال برای اجرای زهکشی بایر بیفتد از لحاظ مالی به کشاورز ضرر میرساند پس می طلبد در برنامه ریزی سرعت عمل بالا داشته باشیم که اراضی معطل زهکشی نباشد و اقتصاد کشاورز دچار چالش نشود.

در سال 85 به آب منطقه ای گلستان ماموریتی داده شد تا در زمینه اراضی شور با ماندابی مطالعه داشته باشد و راهکاری برای کاهش شوری خاک پیدا کند.

به گفته حسینی مدیرعامل آب منطقه ای گلستان در آن موقع 450 هزار هکتار از اراضی وارد مطالعه فاز یک شد و نهایتا به این جمع بندی رسیدیم که 280 هزار هکتار از این اراضی احتیاج به کار کوتاه مدت زهکشی دارند، اما زهکشی در 42 هزار هکتار از اولویت بیشتری برخوردار است.

حسینی شرح داد: در ابتدای کار مقرر شد شرکت آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی به لحاظ موضوعی کار را تقسیم نمایند یعنی زهکش های اصلی و درجه یک را شرکت آب منطقه ای کار کند و زهکش های درجه دو و سه را در جهاد کشاورزی به آن پرداخته شود.

او ادامه داد: از سال 87 کار زهکشی آغاز شد، اما به این نتیجه رسیدیم تداخل کار ایجاد شده است و تصمیم گرفتیم منطقه ها تقسیم بندی شود به همین علت یک منطقه 120 هزار هکتاری در اختیار وزارت نیرو و یک منطقه 160 هزار هکتاری در اختیار جهاد کشاورزی نهاده شد.

حسینی گفت: تقسیم 120 هزار هکتار و 160 هزار هکتار بر اساس اولویت رواناب و در بخش هایی اصلاح خاک مد نظر بود.

او ادامه داد: برای ما 42 هزار هکتار در اولویت بود که در حد فاصل منطقه ای در شمال گرگان رود و در جنوب قره سو قرار داشت، از این 42 هزار هکتار زهکشی حدود 10 هزار هکتار تکمیل است و 26 هزار هکتار در دست اجراست و در 6 هزار هکتار به علت مسائل اعتباری هنوز ورود ننموده ایم.

او اضافه کرد: 78 هزار هکتار از اراضی به جای مانده در حد فاصل منطقه جنوب گرگان رود و غرب آق قلا احتیاجمند اعتبار زیادی است و در حال اجرا مناقصه هستیم.

حسینی گفت: اگر اعتبار به میزان کافی باشد کار زهکشی 120 هزار هکتار طی 4 سال به انجام می رسد.

کیاءالحسینی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان هم در رابطه با اجرای طرح زهکشی گفت: از 160 هزار هکتاری که در اختیار ما نهاده شده است و برنامه ریزی شده که زهکشی شود تا به امروز 106 هزار هکتار به انجام رسیده است و و 34 هزار و 200 هکتار هم در دست اجراست.

او ادامه داد: در حال حاضر پیمانکار مستقر است و برای 4 هزار و 500 متر در حال مناقصه هستیم، برای 22 هزار هکتار هم کار مطالعه اجرا شده است که طی روز های آینده که بحث تامین اعتبار انجام شود اجرای عملیات زهکشی را انجام خواهیم داد.

کیاءالحسینی گفت: روش عملیات زهکشی هم به صورت زهکش رو باز و زهکش زیر زمینی است.

او شرح داد: در دهه فجر 99 سال گذشته، 78 هزار هکتار از زهکشی استان را به بهره برداری رساندیم و تعهد دادیم 50 هزار هکتار دیگر در صورت تامین اعتبار وارد فاز اجرا شود.

کیاالحسینی گفت: در خرداد ماه امسال 20 هزار هکتار از این 50 هزار هکتار را به بهره برداری رساندیم و در هفته دولت امسال حدود 6 هزار هکتار دیگر به بهره برداری رسید.

او اضافه کرد: عملیات اجرای کار در بحث زهکشی در کوتاه ترین زمان قابلیت اجرا را دارد و ما رکود دار زمان اجرای زهکشی در سطح کشور هستیم.

کیاءالحسینی گفت: یکی از بحث ها به مشارکت کشاورزان در آزاد سازی بستر کشاورزان بر می شود چراکه کشاورز باید رضایت داشته باشد، در بحث آزادسازی بستر در سازمان جهاد کشاورزی مواد قانونی نداریم که کشاورزی استان را تملیک کنیم و کشاورز باید در این کار با ما مشارکت کند.

او ادامه داد: برای همکاری کشاورزان در امر زهکشی گروه های اجتماعی را در سطح منطقه فعال کردیم و از مراکز خدماتی که کار اجتماعی انجام می دهند درخواست کردیم رضایت کشاورز را برای انجام کار اخذ نمایند.

کیاءالحسینی گفت: از 34 هزار هکتاری که الان در حال اجرا آن هستیم در 10 هزار هکتار آن در بخش ابنیه مشکل داریم و پل ها کامل اجرا نشده است و مردم در این زمینه مسائل دارند.

او اضافه کرد: یکی از مسائلی که در جنوب استان داشتیم بحث کشت دوم کشاورزان است که مربوط به کشت شالی بوده و کار را با محدودیت ایجاد نموده است.

حسینی مدیرعامل آب منطقه ای اختصاص نیافتن بودجه را عامل کندی اجرای طرح زهکشی نام برد و گفت: اگر در 4 مرحله 300 میلیارد تومان اعتبار دهند ظرف مدت 4 سال این طرح به اتمام می رسد، اما اگر تخصیص اعتبار قطره چکانی انجام شود سال به سال به هزینه های زهکشی اضافه می شود.

ایری نماینده مردم غرب گلستان و سخنگوی کمیسیون عمران مجلس در رابطه با اجرای طرح زهکشی در استان و مسائل اعتباری آن گفت: 2 دستکاه اجرایی در این طرح درگیر هستند و منابع تامین اعتبار چند گانه ای دارد.

او اضافه کرد: در ملاقات با معاون رئیس جمهور اعتبارات خوبی دریافت شد و در یک مرحله مبلغ 300 میلیون تومان تخصیص کامل پیدا کرد.

ایری ادامه داد: با توجه به مسائلی که مردم به ما منتقل نموده اند و مسائلی را برای کشاورزان ایجاد نموده است باید اتمام این طرح به وسیله پیمانکار و ... پیگیری شود.

او گفت: برای زهکشی های روباز و زیرزمینی اعتباری بالغ بر 600 میلیارد تومان در سطح 50 هزارهکتار کار تامین اعتبار شده است.

ایری ادامه داد: متاسفانه به لحاظ زمانی از فرصت مناسبی که در تابستان داشتیم استفاده نکردیم و هر چه به زمستان نزدیک می شویم زهکشی تعطیل می شود، این موضوع جدا از بحث تامین اعتبار می طلبد در بحث اجرای کار هم نظارت داشته باشیم و از هدر رفت زمان جلوگیری کنیم.

به گفته کشاورزانی که زمین هایشان را زهکشی نموده اند عملکرد برداشت محصول در زمین هایی که روزگاری شور بودند و بهره وری پایینی داشتند حالا چندین برابر شده است و این موضوع می طلبد برای افزایش فراوریات استان موضوع زهکشی در اولویت مسئولان استانی قرار گیرد.

گزارش از مونا محمد قاسمی

ق