چرا خاتمه نامه ها باعث پیشرفت کشور نمی شوند؟ ، داستان مقالات زباله ای! - تور مالزی ارزان

گروه دانشگاه خبرنگاران-زهرا سادات روئین پیکر؛ روی تختش نشسته بود و مشغول دور ریختن وسایل اضافی بود. ریتم تند خش خش پاره کردن کاغذ ها توجهم را جلب کرد. با حسرتی که در نگاهش بود، یک جزوه قطور را تکه تکه می کرد. شاید امیدوار بود بعدا بتواند نتیجه زحمات چند ساله اش را به هم بچسباند. مژگان فارغ التحصیل کارشناسی ارشد یکی از معتبرترین دانشگاه های تهران است. آغاز این ماجرا به سه سال پیش برمی گردد. روزی که قرار بود استاد راهنما موضوع خاتمه نامه را انتخاب کند و کار پروژه آغاز گردد. از همان روز دوندگی های دوساله مژگان در دالان های بی سروته دانشگاه و آزمایشگاه آغاز شد. حسرت نگاه مژگان به خاطر زحمتی بود که نمی دانست چنین سرانجامی خواهد داشت. بنا نبود تاریخ انقضا کوشش هایش فقط یک روز باشد؛ فقط روز دفاع! حالا لاشه خاتمه نامه اش راهی سطل آشغال می گردد. خاتمه نامه ای که خاتمهِ نامه ارشدش شد و صرفا ابزاری برای دریافت مدرک. نه امثال مژگان کم است و نه این گونه فرجامی برای پژوهش ها دور از ذهن است.

پژوهش های بی کاربرد!

استاد راهنما پشت میز اتاق خود می نشیند. بدون اطلاع از احتیاج صنعت و بازار موضوع خاتمه نامه ها را انتخاب می نماید. انتخاب موضوع از استاد و نتیجه پژوهش از دانشجو. در ابتدای خاتمه نامه هم اول نام استاد و سپس نام دانشجویی که بیشتر نقش پادوی علمی استاد را ایفا می نماید، درج می گردد. اگر بخت با استاد یار باشد و موضوع پروژه معیارهای آئین نامه ارتقا را داشته باشد، به ارتقای استاد مورد نظر می انجامد. اگر نه یک خاتمه نامه ارائه شده که نهایت خاصیت آن فارغ التحصیلی یک دانشجو است. در اینجاست که خاتمه نامه مختومه می گردد. آنقدر از آن استفاده نمی گردد و غیر کاربردی است که نهایتا شایستگی سطل آشغال را کسب می نماید یا در کنجی خاک می خورد و آینه ی دق می گردد. سوال اینجاست که چرا باید کوشش و انرژی و هزینه عموما چند ساله یک دانشجو برای یک موضوع بی مصرف خرج گردد؟

اینکه پژوهش ها کاربردی نیست محدود به خاتمه نامه های ارشد و دکتری نمی گردد. خانه تحقیق و پژوهش از پایبست ویران است. مشکل به انتخاب موضوع و شیوه پژوهش برمی گردد. پس مقالات هم به سرنوشتی مشابه سرنوشت خاتمه نامه ها دچار می شوند.

سرنوشت مقالات در جهان

برای ناکارآمدی مقالات باید شاخصه ای وجود داشته باشد. شاید یکی از ملاک هایی که بتوان عیار مقالات را سنجید، میزان ثبت اختراع آنهاست.

آمار جدول بالا مربوط به سال 2016 است. این آمار نشان دهنده میزان فاصله بین دانشگاه و صنعت است. هرچه این فاصله بیشتر باشد یعنی نه دانشگاه از احتیاج صنعت با خبر می گردد و نه علم فراوریی در دانشگاه ها گره ای از کار صنعت باز می نماید. وقتی پروژه ای از محل تقاضای صنعت تعریف نشده باشد، ابتدا علمی یا محصولی فراوری می گردد و بعد از آن تازه به دنبال متقاضی می فرایند. حال اگر مورد استقبال واقع نگردد، صنعت مورد مذمت قرار می گیرد. اما ایراد کار اینجاست که دانشگاه برای انتخاب موضوع مقاله یا خاتمه نامه ها، نگاهی به این موضوع ندارد که احتیاج کشور چیست. وقتی که موضوع مقاله یا خاتمه نامه بر پایه مسائل جامعه و صنعت انتخاب نگردد، در بازار داخلی هم متقاضی نخواهد داشت.

چرا مقالات به پوچی می رسند؟

پروژه هایی که در داخل دانشگاه ها پیگیری می گردد، اعم از کارشناسی ارشد و دکتری ناظر به تقاضای بازار نیست. تا وقتی که زیر ساخت ارتباطی موثری وجود نداشته باشد که احتیاج های صنعت را شناسایی کند، نتیجه آن چیزی جز خاتمه نامه های بی ثمر نیست. با اینکه عمر دانشگاه در ایران به 70 سال می رسد و از همان ابتدا بر ارتباط بین صنعت و دانشگاه تاکید بسیاری شده است، اما تا به امروز آن ارتباط ایده آل صورت نگرفته است.

وقتی که بستر لازم برای ارتباط دانشگاه و صنعت وجود نداشته باشد، اساتید و دانشجویانی که بخواهند نتیجه تحقیقات خود را وارد فضای تجارت و کسب و کار نمایند، چون در قالب یک شرکت نیستند و در مفاهیم شرکت داری تخصص لازم را ندارند، نمی توانند به فضای واقعی و تجاری پروژه ها نزدیک شوند. سرمست، عضو موسسه ایتان (شبکه کانون های تفکر ایران) در این باره می گوید که این آسیب به درستی فهمیده شد و پارک های علم و فناوری در دانشگاه ها تاسیس شد تا به عنوان یک زیر ساخت یاری کند دانشی که در دانشگاه ها فراوری می گردد، یک قدم به سمت تجاری سازی نزدیکتر گردد.

همیاری پارک های علم و فناوری برای مقابله با زباله ای شدن خاتمه نامه

سوال این است که آیا پارک های علم و فناوری برای اهدافی که در نظر داشتند، نقش خود را به خوبی ایفا نموده اند؟ با توجه به شرایط فعلی ارتباط صنعت و دانشگاه، معین می گردد که این پارک ها آنطور که باید و شاید در تحقق اهداف مورد نظر خود پیروز نبوده اند. دفاتر ارتباط دانشگاه با صنعت نیز با هدف گسترش و استحکام این ارتباط شکل گرفته اند.

سرمست همچنین در خصوص اینکه چرا دفاتر ارتباط دانشگاه با صنعت مستقر دانشگاه ها کارایی لازم را ندارند و یاریی به بهبود این ارتباط نمی نمایند گفت: اینکه یک کارمند ساده که شاید قبلا در قسمت بایگانی یا هر بخش اداری دیگر دانشگاه مشغول خدمت بوده، مهارت و تخصص کافی برای بازار یابی، قرارداد نویسی، جوانب حقوقی این مسائل و غیره ... را ندارند. علاوه بر مهارت، انگیزه کافی را هم ندارند. چون تحت هر شرایطی حقوقشان سر ماه به حساب واریز می گردد. پس دلیلی برای کوشش وجود ندارد.

اثر شکاف عمیق بین دانشگاه و صنعت علاوه بر خاتمه نامه ها در مقاله های ایرانی هم به وضوح دیده می گردد. شاهد این ادعا آمار زیر است که جای بسی تامل دارد.

تقریبا از هر 820 مقاله علمی در ایران تنها یک مقاله تبدیل به پتنت یا ثبت اختراع می گردد. طبق معیار علمی و بین المللی کیفیت مقالات با تعداد ارجاع آنها سنجیده می گردد. تعداد بازدید پایین مقالات علمی به معنای ضروری نبودن آن هاست که نشان می دهد دانشجویان دیگر احتیاجی به استفاده آن در مقالات و خاتمه نامه های خود ندارند و به همین ترتیب آن ها را در سایت مورد نظر جست و جو نمی نمایند. اگر به شاخص cpp در نقشه جامع علمی کشور توجه کنیم، اعلام شده است که تا سال 1400 باید به عدد 15 برسیم. یعنی میزان ارجاعات به انتشارات عدد 15 باشد، اما اکنون با توجه به آمار عدد 4 و نیم نمایش داده می گردد، این ارزیابی نشان می هد که به موازات رشد مقالات در کشور، شاخص های اثر گذاری افزایش نیافته است. اینکه از 820 مقاله ایرانی تا چه میزان کاربردی بودند اطلاعاتی در دست نیست، اما انتظاری که از پروژه های دانشجویان می رود این است که نتیجه کوشش هایشان به برطرف مسئله ای از صنعت منتهی گردد.

چرا رتبه ثبت اختراج ایران با کشورهای دیگر متفاوت است؟

با وجود اینکه رتبه ایران در افزایش سطح دانش و آموزش عالی در جهان تقریبا مناسب است، چرا به همان اندازه و در راستای ارتقای نوآوری و تکنولوژی از آنها استفاده نشده است؟ در حالی که در سایر کشورها چنین فاصله ای میان فراوری مقاله و ثبت اختراع وجود ندارد. تجربه کشورهایی که ارتباط دو سویی دانشگاه و صنعت در آنها قدرتمند است نشان می دهد که این ارتباط از ابتدا به درستی پی ریزی شده و به صورت ساختاری پیشرفته است. ارتباط صحیح و موثر دانشگاه و صنعت میتواند موجب افزایش نوآوری و انتقال دانش و تنها در صورت تعامل پایدار بین این دو نهاد، توسعه صنعتی و تکنولوژی گردد.

با وجود تمام بی اطلاعی های دانشگاه و صنعت از یکدیگر این سوال پیش می آید که چرا کسانی که هم توان علمی و هم تمایل تجاری سازی پروژه های تحقیقاتی خود را دارند، قادر به برقراری این ارتباط نیستند؟ چه عواملی مانع از تحقق این مساله می شوند؟ چرا مقالات به مرحله ثبت اختراع نمی رسند؟